Selçuklu'nun Baş şehri Merv, TÜRKMENİSTAN

Antik çağlardan beri bozkır ve Türk dünyasının en önemli siyasî ve kültürel merkezlerinden olan Merv, Ortaçağ'da da bu özelliğini devam ettirmiştir. Halife Memun döneminde bir süre Abbasilerin başkenti olmuştur. Selçuklular bu geleneği kullanarak siyasî ve askerî mücadelelerin merkezi olarak Merv'i seçtiler. Devletin kuruluş aşamasında kent çok stratejik bir rol oynadı. Kuruluş ilkeleri Merv'de belirlendi. Merv, Selçuklu çağında en görkemli dönemini Çağrı Bey zamanında yaşadı. Çin-Akdeniz ticaret yolu Merv üzerinden tekrar işlerlik kazandı. Kent, Horasan, Batı Türkistan ve Mavera'nın siyasî ve kültürel merkezi oldu. Daha sonraki dönemlerde Merv ve orada oluşan kurucu değerler ihmal edildi. Selçuklular bunun bedelini ağır ödediler. Merv günümüzde de yeniden ayağa kaldırılmalı ve ihya edilmelidir.

Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucuları olan Türkmenler hakkında birçok araştırma yapılmıştır. Bu çalışmada, farklı görüşler temel alınarak Türkmen isimleri Farsça karakterler dâhilinde, farklı bir şekilde incelenmiştir. Selçuklu Devleti'nin kuruluşunda önemli bir yere sahip alan bu Türkmenler (Oğuzlar), Dandanakan Savaşı (1040) öncesi ve sonrasında, merkeziyetçilik kavramından uzak kitleler halinde, İran coğrafyası başta olmak üzere etraftaki topraklara dağılmaya başladılar. Selçuklu Devleti, aynı siyaseti Melik ġah döneminde de Nizâmü'l-Mülk düşüncesi doğrultusunda sürdürmeye devam etti. Türkmenler (Oğuzlar) her ne kadar Selçuklu Devleti'nin kuruluşu esnasında etkili olmuşlarsa da Melik ġah'ın ölümü sonrası taht mücadeleleri ve diğer sebeplerle devletin çöküş sürecini hızlandırmış . Sultan Sencer'in aynı Türkmenlerin (Oğuzların) elinde esir düşmesi Selçuklu Devleti'ne son darbeyi vurmuş ve Selçuklu Devleti çöküşten kurtulamamıştır.

Selçuklu'nun Baş şehri Merv Bir zamanlar Büyük Selçuklu Devleti'nin başkenti olan Merv, Türkmenistan sınırları içinde tarihî İpek yolu güzergâhı üzerinde kurulmuş bir vaha şehridir.Türk Hakanı Afrâsîâb'ın kurduğu rivayet edilen Merv şehrini Selçuklu Çağrı Beğ 1037 yılında feth ederek, iç kaleye girmiş ve atının örtüsünü yere koyup "taht gibi" üstüne oturmuşdur. Selçuklar döneminde şehrin ağırlığı batıya doğru kaydırılır, böylece günümüzde Sultan-Kala (Sultan Kale) denilen yerde gelişmiştir.

Burada 11. yüzyıldan kalma Sultan Sencer türbesi, bu türbede Yusuf Hemedanî'nin mezarı, ayrıca Şehriyâr-Erk kurganı Merv'de bulunur. Muhammed ibn Zeyd türbesi, çanak, çömlek ve diğer kalıntılar bu alanda bulunur.Merv 1221 yılında Cengiz Han'ın emrindeki Moğollar tarafından yağma edilmiş, halkının tamamı neredeyse öldürülmüştür. Bu olaydan daha önce Merv, Horasan Şahı'nın en önemli bir merkezi idi.1380 yılında bu sefer Moğol ve Türkmenlerden oluşan Timur'un ordusuyla Merv'i tekrar yağmalamışlar. 1505 yılında Özbekler ele geçirmiş ve beş yıl sonra tekrar Farslar ele geçirmiş, 1524 yılına kadar ve daha sonra tekrar ele geçirip 1601 - 1747 yılları arasında burayı yönetmişlerdir. Bundan sonra Merv tamamen önemini yitirmiştir.

BÜYÜK SELÇUKLULAR KURULUŞU

Dandanakan zaferinin ardından Çağrı Bey, kardeşinde müthiş bir keskin zeka gördü. Onu toy yani hükümdar tayin etti. Böylece Büyük Selçuklular kazanmış olduğu bu zafer ile birlikte devletleşme sürecine de başlamıştı. Büyük Selçuklular devletleşirken Merv'i de başşehir ilan etmişti. Ardından kurultaylar düzenledi. Fetih hareketi düzenlenecek olan topraklara vezirler ve yetkililer tayin edildi.

Oğuz Türkleri'nin Kınık boyundan gelen Büyük Selçuklular Türkmenistan'da yer alan Merv şehrini ele geçirdiler. Böylece 1038 yılında Gazneliler Büyük Selçuklular'a karşı ikinci büyük yenilgisini yaşamıştı. Gazneliler yenildikten sonra Nişabur kentinden çekilmek zorunda kaldı. Ardından Büyük Selçuklular'da bu kenti ele geçirdikten sonra egemenlik ilan etti. Tuğrul Bey ise hemen ardından sultan ilan edildi. Bu şekilde Büyük Selçuklu Devleti kurulmuş oldu.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ KURUCUSU Büyük Selçuklu Devleti ya da Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tuğrul Bey tarafından kuruldu. Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarları

- Tuğrul Bey

- Alp Arslan

- 1. Melikşah

- 1. Mahmud

- Berkyaruk

- 2. Melikşah

- Muhammed Tapar

- Sencer

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ SINIRLARI Doğu tarafta Seyhun nehrinden Tanrı dağlarına kadar, Batı tarafta ise Akdeniz ve Boğazlar'a kadar, Kuzey'de Kafkas dağlarına kadar, güneyde ise Hint denizine kadar bütün topraklar Büyük Selçuklu Devleti'nin kontrolü altında idi.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ YIKILIŞI Büyük Selçuklu Devletinin yıkılışı arasında gösterilen en önemli sebepler, ülkenin hanedanlar arasında paylaştırılması idi. Bundan dolayı ise taht kavgaları yaşanmaya başlamıştı. Ardından eyaletlere gönderilen atabeyler de Selçukluların yıkılışına zemin hazırlayacaktı. Burada ise küçük beylikler bağımsızlık ilan ediyordu. Ardından Türkmenlerinde devlete küstürülmesi de Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılışına zemin hazırlamıştır. Ardından Şiilerinde yıpratıcı etkisi ile birlikte Büyük Selçuklu Devleti yıkılmıştır.

Sonuç olarak Türk ve Bozkır uygarlıkları tarihinde çok önemli bir rolü olan Merv kenti, Selçuklular'ın kuruluş safhasında da devletin merkezi olmuştur. Devletin temelleri ve ilkeleri burada ortaya konmuştur. Ancak Çağrı Bey'in ölümünden sonra yeterince ilgi görmediği gibi tarihsel rolü de unutulmuştur. Selçukluların zayıflamasında bu etmen çok önemlidir. Onun değerini sonraki dönemlerde anlamış olan Sultan Sencer Merv'i başkent yaparak Merv'i ve Selçuklu Devleti'ni eski azametine kavuşturmayı hedeflemişti. Ancak Oğuz isyanları bu duruma mani oldu.