Türk Devlet geleneğinde ADALET her şeyin başında gelmektedir. Öyle ki ADALET devleti ayakta tutan milleti birlik ve beraberlik içinde yaşatan en önemli öğedir.
Göktürk Yazıtlarında;" kağan odur ki adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa İl yok olur. İl olmazsa budun kul olur." der. Kağan adaleti üstün tutmak zorundadır.
Gerek Islam'dan önce gerek İslami dönemde ADALET Türk töresi ile özdeşleşmiştir.
Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig adlı eserini dört esas üzerine kurmuştur. Bunlardan biri adalet,doğruluk İkincisi devlet, üçüncüsü akıl ,dördüncüsü ise, kanâat ve afiyettir.
Bunların her birine adlar vermiş ve bu kavramları alagorik bir biçimde kaleme almıştır.
Adalete "Kün Toğdı" adını verir O hükümdardır.
Devleti "Ay-Toldı" ismi anar. Ay-Toldı hükümdarın veziridir.
Akıla "Öğdülmiş" adını verir vezirin oğludur.
Kanâate "Odgurmış" adını verir ve bu da vezirin akrabasıdır.
Dikkat edilirse Kün Toğdı hükümdarlık makamındadır ve ADALET ile anılır. Hükümdar devleti temsil eder. Devlet adalettir.
Türk Devlet geleneğinde töre kavramının nasıl anlaşıldığına bakmak gerek.
Eski Türk yazıtlarında "töre" terimi "kanun, nizam" anlamını ifade etmektedir. Bu terim "il" kelimesiyle birlikte "devlet nizamı, kanunu" (il törüsü) anlamını bildirmektedir. Kutadgu Bilig'de "törü" terimi "kanun, nizam" anlamını ifade ettiği gibi adalet manasına da kullanılmıştır. Divanü Lügat-it-Türk'te; "kanun" ve "adalet" aynı "törü" kelimesiyle ifade edildiğini görmekteyiz. Bu da gösteriyor ki adalet törenin en önemli özelliğidir. Ilin yaşaması türeye ve dolayısıyla adalete bağlıdır.
Adalet olmadan töre töre olmadan da il yaşamaz.
Türkçe sözlüklerde adalet kelimesi, hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk, "türe" anlamlarına gelmektedir. Şemseddin Sami, lügatinde adaleti,"ihkakı hak" herkesin istihkakına tamamıyla riayet etmek diye tarif etmiştir.Türk'ün töresi adalet üzerine inşa edilmiştir. Adalet olmazsa töre de yoktur. Eğer adaleti yok ederseniz töreyi de unutun.
ADALET kavramı sadece mahkeme duvarlarını süslemek için kullanılmaz Türk töreninde.
ADALET paylaşımda fırsat eşitliği içinde de önemlidir.
Önce ADALET.
Sonra ADALET.
Gerçek ADALET.
Ne diyelim ADALETLİ günler.
Doğan Ay